Afera „Olina”, „Samum”, wpływy w spółkach i ciągnący się latami proces o korupcję
Od Starych Kiejkutów po gabinet szefa UOP, od szyfrogramów z Genewy po kuluary polskiej transformacji – Gromosław Czempiński to postać, przy której zderzają się świat wywiadu, polityki i wielkiego biznesu. Jedni widzą w nim skutecznego operatora w czasach przełomu, inni – symbol nieprzejrzystych powiązań III RP. Afera „Olina”, „Samum”, wpływy w spółkach i ciągnący się latami proces o korupcję – oto portret człowieka, który rzadko występował na scenie, częściej pociągał za sznurki za kulisami.
Rocznik 1945, wychowany w rodzinie związanej z powojennym aparatem bezpieczeństwa. Po ekonomii w Poznaniu – Departament I MSW. Szkoła w Starych Kiejkutach, przynależność do ZMS i PZPR, a dalej „przykrycia” dyplomatyczne: Chicago (wicekonsul) i Genewa (I sekretarz przy ONZ). W dokumentach operacyjnych występuje jako „Roy” i „Aca”. Zajmuje się Polonią, Kościołem, Watykanem, obserwuje amerykańską politykę w epoce Reagana. Centrala bywa bezlitosna: informacje „niepogłębione”, „o niskiej wartości”. Tyle że w realiach zimnej wojny, izolacji PRL i licznych dekonspiracji każdy kontakt to gra o wysoką stawkę.
Pochodzenie i formacja
Urodzony 12 października 1945 r. w Obornikach. Wychowany w rodzinie związanej z powojennym aparatem bezpieczeństwa – ojciec oficer UBP, następnie MO; matka pracowała w WUBP w Poznaniu. Po studiach w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Poznaniu (1970) trafił do MSW i Departamentu I – cywilnego wywiadu PRL. W 1972 r. rozpoczął służbę operacyjną, rok później ukończył Ośrodek Kształcenia Kadr Wywiadu w Starych Kiejkutach. Należał do ZMS i PZPR – zgodnie z ówczesnym „katalogiem cech” oczekiwanych od adepta wywiadu.
„Przykrycie” dyplomaty i kryptonimy
Lata 1975–1976 – wicekonsul w Chicago (rezydentura klasy B). W dokumentach operacyjnych funkcjonował m.in. pod kryptonimem „Roy”. Obiektem rozpoznania byli Amerykanie, Polonia i Kościół katolicki. Od 1982 r. – I sekretarz Stałego Przedstawicielstwa PRL przy Biurze ONZ w Genewie ( „Aca”); do 1987 r. kierował tamtejszą rezydenturą. Raportował o polityce Watykanu, relacjach polskiego Kościoła z Rzymem i nastrojach wśród duchowieństwa; z uwagą obserwował aktywność kard. Karola Wojtyły, co ujawnił prof. Sławomir Cenckiewicz.
Kościół, Polonia i „front genewski”: co widział „Aca”
Wojtyła na celowniku analitycznym
W połowie lat 70. „Roy” z Chicago, a w latach 80. „Aca” z Genewy raportują o kard. Karolu Wojtyle i Polonii. W notach pojawia się niepokój o „alternatywny” wobec PRL kanał kontaktów: Kościół + diaspora. Po wyborze Jana Pawła II znaczenie wątku watykańskiego rośnie; „Aca” utrzymuje kontakty informacyjne w otoczeniu Nuncjatury przy ONZ i kurii rzymskiej.
Reagan, sankcje i kalkulacje PRL
W raportach z Genewy powraca teza: administracja Reagana nie porzuci „Solidarności”, a złagodzenie kursu wobec PRL wymaga gestów władz w Warszawie (amnestie, formalne odchodzenie od konfrontacji). To obserwacje z czasów, gdy PRL walczył o kredyty, zniesienie sankcji i miejsce w instytucjach międzynarodowych.
Oceny z centrali: chłodny prysznic
Paradoks: mimo szerokiego wachlarza tematów centrala Departamentu I oceniała raporty z Genewy surowo – jako „fragmentaryczne, niepogłębione”. Doceniano wątki watykańskie i „dywersję ideologiczną”, ale informacje o NATO czy USA uznawano za mało użyteczne. Na tle izolacji dyplomatycznej PRL i możliwych dekonspiracji (po głośnych zdradach w latach 80.) rezydentura działała w trudnych warunkach. w MSW liczono, że Czempiński będzie bardziej operatywny.
„Samum” i nowa arytmetyka wpływów
Rok 1990: w UOP Czempiński szybko pnie się w górę. Operacja ewakuacji oficerów CIA z Iraku („Samum”) staje się punktem zwrotnym w jego karierze
Szef UOP: między polityką a kontrwywiadem
W latach 1993–1996 kieruje UOP. To czas przejęcia przez UOP teczki TW „Bolek” czylli Lecha Walęsy, ówczesnego prezydenta RP. A także czas afery „Olina” i ostrzeżeń wobec Józefa Oleksego w sprawie kontaktów z Władimirem Ałganowem. Jednocześnie trwa batalia o archiwa i wrażliwe teczki z lat PRL, w tle – spór o „TW Bolka” i definicję ciągłości państwa po 1989 r. Czempiński odchodzi po eskalacji kryzysu politycznego. Zostawia po sobie obraz człowieka, który potrafi łączyć wywiad, kontrwywiad i politykę – i wie, jakie konsekwencje ma każdy przeciek.
Polityka z zaplecza: Platforma i „stare” znajomości
W 2009 r. publicznie mówi, że był jednym z inicjatorów powstania Platformy Obywatelskiej – poprzez rozmowy i przekonywanie przyszłych liderów. Podkreśla jednak, że ludzie ze służb nie powinni działać partyjnie. Niezależnie od ocen – to potwierdza znany rys jego kariery: wpływać, niekoniecznie błyszczeć na froncie.
Biznes po służbie: spółki, rady, aerokluby
Po odejściu z UOP (1996) zakłada Doradztwo GC, wchodzi do rad nadzorczych i zarządów. LOT, Zakłady Lotnicze, banki, telekomunikacja, doradztwo, wpółracuje z Janem KUlczykiem – lista jest długa. Do tego wieloletnie prezesury w Aeroklubie Warszawskim i Aeroklubie Polskim.
CBA, prywatyzacje i sala sądowa
22 listopada 2011 r. CBA zatrzymuje Czempińskiego w śledztwie dotyczącym prywatyzacji Stoenu i PLL LOT (lata 1999–2002). Prokuratura mówi o łapówkach, praniu pieniędzy i łącznej puli korzyści rzędu 1 mln USD oraz 1,4 mln zł. Oskarżeni – w tym były szef UOP – nie przyznają się do winy. Sprawa długo dojrzewa: akt oskarżenia trafia do sądu w 2017 r., formalny start procesu – 2 listopada 2022 r. z proceduralnym falstartem.
Kościół, Polonia, Watykan: genewski teatr wpływów
Jako „Aca” w latach 80. raportuje o polityce Stolicy Apostolskiej, sporach wewnątrz Kościoła, relacjach z Polonią i rosnącym znaczeniu Jana Pawła II. Z perspektywy wywiadu PRL duchowni i diaspora tworzą równoległy obieg komunikacji z krajem – i to jest dla służb problem natury strategicznej. Tę optykę Czempiński zachowuje także po 1989 r.: rozumiał, że o losach państwa decydują nie tylko rządy i parlamenty, lecz także instytucje miękkiej siły.
- 1945 – urodzony w Obornikach.
- 1972–1973 – start w SB/Departament I; szkolenie w Starych Kiejkutach.
- 1975–1976 – wicekonsul PRL w Chicago („Roy”).
- 1982–1987 – rezydentura w Genewie, I sekretarz przy ONZ („Aca”).
- 1990–1992 – zastępca dyrektora Zarządu Wywiadu UOP ds. operacyjnych.
- 1993–1996 – szef UOP.
- 1990 – udział w ewakuacji oficerów CIA z Iraku („Samum”).
- 1996 – odejście z UOP, firma Doradztwo GC.
- 1999–2012 – prezes Aeroklubu Warszawskiego (oraz 2005–2010 Aeroklubu Polskiego).
- 2011 – zatrzymanie przez CBA ws. prywatyzacji Stoenu i LOT.
- 2017 – akt oskarżenia; 2022 – start procesu (formalnie wstrzymany na pierwszej rozprawie).
- 12 października – okrągłe urodziny: 80 lat.
Dziękuję, że przeczytałeś /przeczytałaś artykuł do końca. Jeżeli chcesz, by powstawały na tej tego typu materiały, włącz się proszę jako Patron.
Twoje wsparcie jest bezcenne!
